Ν.Ε.Γ. Γ΄ Γυμνασίου - Ενότητα 2η - Λεξιλόγιο: Πολυσημία της λέξης

     Οι άνθρωποι δε χρησιμοποιούν διαφορετικά την ίδια γλώσσα μόνο εξαιτίας της διαβίωσής τους σε διαφορετικά γεωγραφικά μέρη, όπου και δημιουργούνται τα διάφορα ιδιώματα και οι διάλεκτοι. Ο τρόπος που κανείς χειρίζεται τη γλώσσα εξαρτάται και από κοινωνικούς παράγοντες, όπως είναι η κοινωνική τάξη ή το επάγγελμα.

    Η λέξη «ουρά», για παράδειγμα, είναι δυνατό να σημαίνει –πέρα από την κυριολεκτική της σημασία– μια  σειρά ανθρώπων που περιμένουν. Για ένα βοτανικό η ίδια λέξη θα σήμαινε κυρίως το κοτσάνι, ενώ για ένα στρατιωτικό την οπισθοφυλακή. Η ίδια λέξη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με διαφορετικό τρόπο από ένα σχεδιαστή μόδας, ο οποίος θα χαρακτήριζε την επιμήκυνση στο πίσω μέρος ενός φορέματος ως ουρά. Και ένας πιανίστας σε μια συναυλία θα χρησιμοποιούσε το πιάνο με ουρά, αντί του όρθιου πιάνου. Η φράση «Κουνάει την ουρά της» δίνει στην ίδια λέξη τη σημασία της ερωτικής πρόκλησης, ενώ η φράση «Βάζω την ουρά στα σκέλια» σημαίνει το αίσθημα της ντροπής. Υπάρχουν ασφαλώς και άλλες φράσεις με τη λέξη «ουρά», όπως: «Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά», «Χώνω παντού την ουρά μου», «Σιγά μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου», «Βγάζω την ουρά μου απέξω», «Φάγαμε το γάιδαρο, στην ουρά θα κολλήσουμε;» κ.α. Τέλος χρησιμοποιούμε την ίδια λέξη για να δείξουμε τη μεγάλη ποσότητα ενός πράγματος, π.χ. «Λέει ψέματα με ουρά». Επομένως:

Πολυσημία λέγεται το φαινόμενο κατά το οποίο η ίδια λέξη έχει δύο ή περισσότερες σημασίες. Οι σημασίες αυτές δεν είναι ωστόσο άσχετες μεταξύ τους, αντίθετα μπορεί η μία να θεωρηθεί επέκταση της άλλης.

    Παρατήρηση: Το φαινόμενο της πολυσημίας της λέξης δε δυσχεραίνει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, αφού το νόημα της λέξης γίνεται κατανοητό από την επικοινωνιακή περίσταση, το είδος και το θέμα της ομιλίας, τα συμφραζόμενα.

    Στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στις γελοιογραφίες, ακόμα και στις διαφημίσεις, το φαινόμενο της πολυσημίας της λέξης αξιοποιείται κατάλληλα, για να δημιουργήσει παρεξηγήσεις και να οδηγήσει έτσι σε χιουμοριστικές καταστάσεις.

Τι συμβαίνει όμως στον επιστημονικό λόγο;

Το ειδικό λεξιλόγιο των επιστημόνων και των διάφορων επαγγελματιών έχει δύο μορφές: είτε κατασκευάζεται με βάση τους ιδιότυπους όρους της ειδικότητάς τους (π.χ. κυτταρόπλασμα στη Βοτανική-Ζωολογία) είτε πρόκειται για συνηθισμένες λέξεις, λέξεις που χρησιμοποιούμε στην καθομιλουμένη και κοινή μας γλώσσα, οι οποίες αποκτούν ιδιαίτερο σημασιολογικό περιεχόμενο (π.χ. η λέξη ρίζα στη Φιλολογία λαμβάνει διαφορετική σημασία).

    Στον επιστημονικό λόγο, οι λέξεις αποβάλλουν ό,τι διφορούμενο έχουν και αποκτούν την ακρίβεια και την αυστηρότητα που απαιτεί κάθε επιστήμη.

©Πένη Αποστολοπούλου