Αρχαία Ελληνικά Β΄ Λυκείου (γνωστό) - Ρητορικά κείμενα - Λυσίου, Ὑπέρ Μαντιθέου, Προοίμιο §§1-3, Ερμηνευτικά σχόλια

[1] εἰ μὴ συνῄδη, ὦ βoυλή, τoῖς κατηγόρoις βoυλoμένoις ἐκ παντὸς τρόπoυ κακῶς ἐμὲ πoιεῖν, πoλλὴν ἂν αὐτoῖς xάριν εἶxoν ταύτης τῆς κατηγoρίας· ἡγoῦμαι γὰρ τoῖς ἀδίκως διαβεβλημένoις τoύτoυς εἶναι μεγίστων ἀγαθῶν αἰτίoυς, oἵτινες ἂν αὐτoὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγxoν τῶν αὐτoῖς βεβιωμένων καταστῆναι.

[2] ἐγὼ γὰρ oὕτω σφόδρα ἐμαυτῷ πιστεύω, ὥστ' ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός με τυγxάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείμενoς, ἐπειδὰν ἐμoῦ λέγoντoς ἀκoύσῃ περὶ τῶν πεπραγμένων, μεταμελήσειν αὐτῷ καὶ πoλὺ βελτίω με εἰς τὸν λoιπὸν xρόνoν ἡγήσεσθαι.

[3] ἀξιῶ δέ, ὦ βoυλή, ἐὰν μὲν τoῦτo μόνoν ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνoυς εἰμὶ τoῖς καθεστηκόσι πράγμασι καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέxειν ὑμῖν, μηδέν πώ μoι πλέoν εἶναι· ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς καὶ πoλὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ παρὰ τoὺς λόγoυς τoὺς τῶν ἐxθρῶν, δέoμαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δoκιμάζειν, τoύτoυς δὲ ἡγεῖσθαι xείρoυς εἶναι. πρῶτoν δὲ ἀπoδείξω ὡς oὐx ἵππευoν oὐδ' ἐπεδήμoυν ἐπὶ τῶν τριάκoντα, oὐδὲ μετέσxoν τῆς τότε πoλιτείας.

ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ

Α. ΕΥΝΟΙΑ (δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για τον φεύγοντα – πρόκληση της συμπάθειας των δικαστών προς το πρόσωπό του)

1. Ηθική μείωση κατηγόρων (ηθοποιία – επίθεση στο ήθος του αντιπάλου): οι κατήγοροι έχουν κακό ποιόν, γιατί θέλουν με κάθε τρόπο να με βλάψουν· γιατί με συκοφαντούν άδικα... Εάν φανώ λοιπόν ότι έχω ζήσει διαφορετικά από αυτά που πιστεύουν και λένε για εμένα οι κατήγοροι, σας παρακαλώ (παράκληση) να τους θεωρήσετε κι εσείς μοχθηρούς.
2. Ανωτερότητα φεύγοντα (ηθοποιία – επίκληση στο ήθος του πομπού): εγώ βλέπω καθαρά ότι θέλουν να με βλάψουν με κάθε τρόπο· εγώ συκοφαντούμαι άδικα· και αναγκάζομαι να λογοδοτήσω για όσα έχω κάνει στη ζωή μου εξαιτίας τους! (συμπάθεια). Κι όμως, εγώ, ο ίδιος ο αποδέκτης της κακίας τους, χρωστώ μεγάλη ευγνωμοσύνη στους εχθρούς μου· γιατί χάρη σε εκείνους θα αποκομίσω ηθικά οφέλη που είναι τα «μέγιστα αγαθά». Είμαι απόλυτα βέβαιος γι’ αυτό (βεβαιότητα). Επίσης, έχω τόσο μεγάλη πίστη στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι μόλις με ακούσετε θα διαπιστώσετε όλοι σας, κι εσείς ακόμα που τυχαία έχετε σχηματίσει αρνητική εντύπωση για εμένα, το ανώτερο ήθος μου (αυτοπεποίθηση, ελπίδα, αισιοδοξία). Έχω δημοκρατικό φρόνημα, έχω αγωνιστεί για την πατρίδα μου όπως εσείς, ήμουν σώφρων και μετριοπαθής στη ζωή μου (γνωρίζω ότι αυτά είναι τα βασικά συστατικά της δημοκρατίας). Δεν υπηρέτησα ως ιππέας τους τριάκοντα, δε βρισκόμουν καν στην Αθήνα, δε συνεργάστηκα μαζί τους... Και όλα αυτά θα τα αποδείξω! (υπόσχεση – ρητή δήλωση). Χωρίς να ζητώ άλλη ωφέλεια από εσάς.

Β. ΠΡΟΣΕΞΙΣ (όξυνση της περιέργειας των δικαστών)

1. Απροσδόκητο, εντυπωσιακό, πρωτότυπο ξεκίνημα λόγου με την έκφραση ευγνωμοσύνης προς τους κατηγόρους.
2. Προσδοκία να πληροφορηθούν οι δικαστές ποια είναι τα «βεβιωμένα» (ζωηρό το ενδιαφέρον των ανθρώπων για τις ζωές των άλλων, ιδιαίτερα για τα «περί τα ἂλλα», τα ιδιωτικά) και ποια «μέγιστα αγαθά» περιμένει να κερδίσει.
3. Ένταση της προσοχής των δικαστών μετά το άκουσμα των ρημάτων «ἐλπίζω» και «ἀξιῶ»: τα απαρέμφατα-αντικείμενα των ρημάτων δεν τίθενται αμέσως μετά τα ρήματα, προκειμένου η βουλή να αναμείνει με ενδιαφέρον να ακούσει ποιο είναι το περιεχόμενο των προσδοκιών και ποιο το περιεχόμενο των αξιώσεων του απολογουμένου.
4. Προσμονή να τηρηθεί η υπόσχεση της προσκόμισης αποδείξεων που θα ανατρέψουν το κατηγορητήριο.

Γ. ΕΥΜΑΘΕΙΑ – ΠΡΟΘΕΣΙΣ (κατατόπιση περί του θέματος)

1. Ενημέρωση για το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου: πολύ βαριές οι κατηγορίες για συμμετοχή του Μαντιθέου στο καθεστώς των τριάκοντα.
2. Ενημέρωση για το κίνητρο των κατηγόρων: πρόθεσή τους η με κάθε τρόπο πρόκληση βλάβης σε έναν μετριοπαθή άνθρωπο, η συκοφαντία ενός δημοκρατικού ως προς το φρόνημα πολίτη.
3. Αναφορά των προϋποθέσεων της επικύρωσης της εκλογής του: αφοσίωση στην αθηναϊκή δημοκρατία, συμμετοχή στους πολεμικούς αγώνες για την πατρίδα, συνετός ιδιωτικός βίος.
4. Προεξαγγελία του αρχικού θέματος της διήγησης που θα ακολουθήσει: απουσία από την Αθήνα την εποχή των τριάκοντα.

Δ. ΣΥΝΤΟΜΙΑ, ΣΑΦΗΝΕΙΑ, ΦΥΣΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΠΛΟΤΗΤΑ, ΠΕΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 

 

©Πένη Αποστολοπούλου