Ν.Ε.Γ. Γ΄ Γυμνασίου - Ενότητες 1η και 2η - Επαναληπτικό διαγώνισμα

ΚΕΙΜΕΝΟ

Στις συζητήσεις για τα «πάθη» της Δημοτικής, ακούγεται συχνά πως η γλώσσα μας όλο και «φτωχαίνει», όλο και συρρικνώνεται το λεξιλόγιό της, ενώ παράλληλα κατακλύζεται από πλήθος κακόζηλες¹ λέξεις, που εισάγονται ατελώς απ’ έξω ή κατασκευάζονται ευτελώς εδώ. Πόσο βάσιμες είναι αυτές οι ανησυχίες; Και σε ποιο βαθμό απειλούν την υπόσταση της γλώσσας μας, όπως λέγεται πότε-πότε;

Δεν «φτωχαίνει» μια γλώσσα όταν, με το πέρασμα των χρόνων, αχρηστεύονται και χάνονται ορισμένοι τύποι της. Είναι αδήριτος² νόμος της γλωσσικής εξέλιξης ν' «αποβάλλονται» όσα δεν υπηρετούν πια τη γλωσσική επικοινωνία. Σ’ εμάς, λ.χ. ο δυϊκός αριθμός εξαφανίστηκε απ' την αλεξανδρινή εποχή, και καταπόδι³ τον ακολούθησε η ευκτική. Η δοτική παραμερίστηκε στο Βυζάντιο, το απαρέμφατο χάθηκε στη μεταβυζαντινή «κοινή»… Ωστόσο, η γλώσσα δεν «φτώχυνε» - εξελίχθηκε φυσιολογικά. Άλλοι τύποι –είτε πιο απλοί, είτε περιφραστικοί – πήραν τη θέση των «χαμένων». Κι όσο κι αν θρηνολόγησαν ή θρηνολογούν ακόμα μερικοί για την αδόκητη⁴ απώλεια απαρέμφατων και δυϊκών, τον τελευταίο λόγο τον έχει, παντού και πάντα, ο μεγάλος γλωσσικός νομοθέτης, ο λαός. Ο Ψυχάρης το είχε σωστά διαλαλήσει: «Ένας άνθρωπος μοναχός του δεν έχει αρκετή σοφία για να αποφασίσει πως εκείνος έχει δίκιο και που (πως) όλο το έθνος έκαμε λάθος να μιλήσει τη γλώσσα του φυσικά».

Αντίθετα, δεν «πλουταίνει» πάντα μια γλώσσα η εισροή ξένων λέξεων στο αίμα της.  Τέτοιες επιδρομές γνώρισαν, φυσικά, όλες οι γλώσσες της οικουμένης - και η ελληνική έχει «δανείσει» άπειρες λέξεις σ’ άπειρες συναδέλφους της. Τώρα, αντιστράφηκαν οι όροι, και το φαινόμενο της ξενικής εισβολής έχει πάρει διαστάσεις ιλαράς, τόσο εξαιτίας της πατρογονικής⁵ ξενομανίας μας (λίγα «γαλλικούλια» ή «αγγλικούλια» δίνουν άλλο «σικ» στην «κονβερσασιόν»…), όσο κι εξαιτίας των αμέτρητων ξένων τεχνικών κι επιστημονικών όρων, που μπαίνουν ατελώνιστοι στη γλωσσική μας επικράτεια. Και το πράγμα γίνεται ακόμα χειρότερο, επειδή δε μας φτάνει ν’ αρπάζουμε όποια ξένη λέξη βρούμε μπροστά μας, αλλά και... κατασκευάζουμε ξενοειδή λεκτικά τέρατα για τα προϊόντα μας, θέλοντας να τους δώσουμε ευρωπαϊκό χρώμα! (σπορτέξ, μομπιλέξ, ραπτέξ, ηλιθιέξ...). Αυτή η άκριτη, κακόγουστη, νεοπλουτίστικη εκβαρβάρωση⁶ της γλώσσας μας είναι πραγματικά ολέθρια.

Είναι πασίγνωστο πως έχουμε μιαν απ' τις πιο πλούσιες γλώσσες του κόσμου - που οι ρίζες της ξεκινάνε απ' τα ινδοευρωπαϊκά και τα προελληνικά ιδιώματα. Κι όχι μόνο πανάρχαιη και πάμπλουτη, αλλά και πανέμορφη, «πολλά αρμονική και ποιητική». Κι όμως, η γλωσσική μας αδιαφορία, βιασύνη και ραστώνη⁷ (που ξεκινάνε κι αυτές απ’ τη στραβή παιδεία μας), έχουν περιορίσει το λεξιλόγιό μας σε μερικές εκατοντάδες λέξεις, και μάλιστα στις πιο άχρωμες, επειδή είναι λέξεις «πασπαρτού⁸», κατάλληλες για όλες τις χρήσεις - και για καμιά, τελικά. Με πέντ' έξι ρήματα, μ' άλλα τόσα επίθετα (συνήθως υπερθετικά) χαρακτηρίζουμε το πρόσωπο που αγαπάμε, το φαΐ που φάγαμε, την ταινία που είδαμε ή το γκολ που έβαλε η ομάδα μας…

(Μάριος Πλωρίτης, «Πλούτη και πτωχεύσεις της γλώσσας μας»,

διασκευασμένο άρθρο για τις ανάγκες της εξέτασης)

1. κακόζηλος: που σχετίζεται με την κακή μίμηση

2. αδήριτος: ακατανίκητος, επιτακτικός

3. καταπόδι: αμέσως μετά από κάποιον

4. αδόκητος: αναπάντεχος

5. πατρογονικής: προγονικός, πατροπαράδοτος

6. εκβαρβάρωση: εκφυλισμός, εξαχρείωση

7. ραστώνη: αδράνεια, αδιαφορία, παθητική αποδοχή

8. πασπαρτού: κλειδί που ανοίγει όλες τις πόρτες / (μτφ) αυτό που ταιριάζει σε όλες τις περιπτώσεις

Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄

1. α) Σε ποιους παράγοντες οφείλεται κατά το συγγραφέα η πτώχευση της γλώσσας μας;

(1,5 μονάδα)

β) Μεταφέροντας τις τρεις πρώτες λέξεις κάθε περιόδου στο τετράδιό σας, σημειώστε (Σ) δίπλα στις σωστές και (Λ) δίπλα στις λανθασμένες κρίσεις :

- Η γλώσσα, αν και εξελίσσεται φυσιολογικά, φτωχαίνει, όταν χάνονται ορισμένοι τύποι της. (   )

- Το απαρέμφατο σταμάτησε να χρησιμοποιείται, γιατί δεν εξυπηρετούσε πλέον την ανθρώπινη επικοινωνία. (   )

- Ο λαός καθορίζει το σωστό και το λάθος στη γλώσσα που μιλά. (   )

- Η εισροή ξένων λέξεων στις διάφορες γλώσσες τις πλουτίζει υπό προϋποθέσεις. (   )

- Παρά τη συρρίκνωση του λεξιλογίου μας είμαστε σήμερα σε θέση να περιγράψουμε ικανοποιητικά πράγματα που μας ευχαριστούν. (   )

(0,2×5=1μονάδα)

2. Χαρακτηρίστε το ύφος του συγγραφέα, λαμβάνοντας υπόψη και αιτιολογώντας την άποψή σας με στοιχεία από την τρίτη παράγραφο.

(1.5 μονάδες)

3. α) Στη δεύτερη παράγραφο:

- καταγράψτε όλους τους συνδέσμους και διακρίνετέ τους σε παρατακτικούς και υποτακτικούς.

- εντοπίστε τις προτάσεις που περιέχονται στη ρήση του Ψυχάρη. Ύστερα δηλώστε το είδος τους (κύριες ή δευτερεύουσες) και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται (παρατακτικά ή υποτακτικά).

(1×2=2 μονάδες)

β) Βρείτε στην τέταρτη παράγραφο:

- μια δευτερεύουσα ονοματική πρόταση· Αναφέρετε το είδος της, το ρήμα από το οποίο εξαρτάται, τη λέξη με την οποία εισάγεται και το συντακτικό της ρόλο.  

- μια δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση· Αναφέρετε τη λέξη με την οποία εισάγεται και την επιρρηματική σχέση την οποία δηλώνει.

(1×2=2 μονάδες)

5. τύποι, θέση, ρίζες, στραβή: βρείτε τις λέξεις στα παραπάνω αποσπάσματα και γράψτε προτάσεις με τις οποίες να αποκαλύπτετε δυο διαφορετικές σημασίες των λέξεων αυτών. 

(0,5×4=2 μονάδες)

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄

Γράψτε ένα άρθρο στην εφημερίδα στο οποίο να διατυπώνετε με σαφήνεια τις απόψεις σας για τα αίτια της κρίσης της γλώσσας μας. (3-4 παράγραφοι)

(10 μονάδες)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄

1.     α) Ο συγγραφέας, ερευνώντας τη βαρύτητα των ανησυχιών γύρω από την ελληνική γλώσσα, εντοπίζει κάποιους βάσιμους παράγοντες της πτώχευσής της. Συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι η γλώσσα δε φτωχαίνει από την αχρήστευση ορισμένων τύπων, αλλά από την εισβολή ξένων λέξεων αφενός λόγω της ξενομανίας που μας χαρακτήριζε ανέκαθεν ως λαό και αφετέρου εξαιτίας της άκριτης υιοθέτησης ξενικών επιστημονικών και τεχνικών όρων. Επιπλέον, για τη συρρίκνωση του λεξιλογίου ευθύνεται η αδιαφορία για τη γλώσσα, αλλά και η πνευματική νωθρότητα και βιασύνη του σημερινού ανθρώπου που δεν έχει γίνει αποδέκτης ορθής παιδείας.

β) Η γλώσσα, αν... (Λ)

Το απαρέμφατο σταμάτησε... (Σ)

Ο λαός καθορίζει... (Σ)

Η εισροή ξένων... (Σ)

Παρά τη συρρίκνωση... (Λ)

2.   Το ύφος στη συγκεκριμένη παράγραφο, αν και δε χάνει τον πληροφοριακό και σοβαρό χαρακτήρα που ταιριάζει στο άρθρο («Τέτοιες επιδρομές γνώρισαν, φυσικά, όλες οι γλώσσες της οικουμένης» κλπ.), γίνεται πιο οικείο, λιτό και καθημερινό σε ορισμένα σημεία. Αρχικά, η χρήση λέξεων και φράσεων με μεταφορική σημασία («αίμα», «επιδρομές», «δανείσει», «συναδέλφους», «διαστάσεις ιλαράς», «μπαίνουν ατελώνιστοι», «ξενοειδή λεκτικά τέρατα» κλπ.) καθιστά το ύφος αμεσότερο. Έπειτα, το ύφος είναι χιουμοριστικό στα σημεία «λίγα «γαλλικούλια» ή «αγγλικούλια» δίνουν άλλο «σικ» στην «κονβερσασιόν»…» και «σπορτέξ, μομπιλέξ, ραπτέξ, ηλιθιέξ...». Τέλος, το ύφος γίνεται καυστικό ιδιαίτερα στην τελευταία περίοδο της παραγράφου («Και το πράγμα γίνεται... να τους δώσουμε ευρωπαϊκό χρώμα!»)

3.     α) - Παρατακτικοί σύνδεσμοι: και, και, ωστόσο, είτε-είτε, κι, ή, και, και, και.

Υποτακτικοί σύνδεσμοι: όταν, κι αν, για να, πως, που (πως).

- Ένας άνθρωπος μοναχός του δεν έχει αρκετή σοφία: κύρια πρόταση.

για να αποφασίσει: δευτερεύουσα πρόταση, συνδέεται υποτακτικά με την παραπάνω κύρια από την οποία εξαρτάται.

πως εκείνος έχει δίκιο: δευτερεύουσα πρόταση, συνδέεται υποτακτικά με την προηγούμενη δευτερεύουσα.

και που (πως) όλο το έθνος έκαμε λάθος να μιλήσει τη γλώσσα του φυσικά: δευτερεύουσα πρόταση, συνδέεται παρατακτικά με την αμέσως προηγούμενη δευτερεύουσα.

β) - πως έχουμε μιαν απ’ τις πιο πλούσιες γλώσσες του κόσμου: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση, εξαρτάται από την απρόσωπη έκφραση «είναι πασίγνωστο» που έχει τη σημασία γνωστικού ρήματος, εισάγεται με τον υποτακτικό ειδικό σύνδεσμο «πως» και έχει θέση υποκειμένου της έκφρασης από την οποία εξαρτάται.

- επειδή είναι λέξεις «πασπαρτού»: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, εισάγεται με τον υποτακτικό αιτιολογικό σύνδεσμο «επειδή» και δηλώνει αιτία.

4.   Με δυσκολεύουν πολύ αυτοί οι μαθηματικοί τύποι και μου είναι αδύνατο να λύσω τις ασκήσεις.

Ο Πέτρος και ο Κώστας είναι ωραίοι τύποι, γι’ αυτό κάνουμε στενή παρέα.

Η θέση του συγγραφέα απέναντι στο γλωσσικό πρόβλημα είναι ότι η γλώσσα απειλείται από την εισβολή ξένων λέξεων.

Είναι σωστό να παραχωρούμε τη θέση μας στο λεωφορείο στους ηλικιωμένους.

Χτένισε τα μαλλιά της με επιμέλεια από τις ρίζες ως τις άκρες.

Οι ρίζες του κρατάνε από τη Μικρά Ασία.

Χρησιμοποίησα χάρακα, για να μη γίνει η γραμμή που έσυρα στραβή.

Το παιδί βοήθησε μια στραβή κυρία να περάσει το δρόμο.

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄

Το ύφος του κειμένου πρέπει να είναι σοβαρό και επίσημο, ενώ ο χαρακτήρας του πληροφοριακός, για να ανταποκρίνεται στην επικοινωνιακή περίσταση ενός άρθρου. Τα πρόσωπα που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να είναι το γ΄ ενικό και το γ΄ πληθυντικό.

Ο τίτλος είναι απαραίτητος.

Πρόλογος: Παραδοχή του γεγονότος ότι η ελληνική γλώσσα σήμερα υφίσταται φθορά και συρρικνώνεται - Στοιχεία που το αποδεικνύουν (περιορισμένο λεξιλόγιο, συντακτικά λάθη κλπ.) – Κίνδυνοι που απορρέουν (αδυναμία ανθρώπου να εκφραστεί και να κρίνει, προβλήματα στην επικοινωνία κλπ.) – Ανάγκη να επισημανθούν οι ρίζες του προβλήματος.

Κύριο μέρος: Αίτια κρίσης της γλώσσας:

-          Τεχνολογική ανάπτυξη και εισβολή της πληροφορικής

-          Ευθύνη των ΜΜΕ και επικράτηση της εικόνας

-          Εισβολή της διαφήμισης

-          Καταναλωτική μανία και αδιαφορία για τις πραγματικές αξίες

-          Κρίση εκπαιδευτικού συστήματος

-          Απομάκρυνση από την ανάγνωση βιβλίων και εφημερίδων

-          Ξενομανία και μιμητισμός

-          Κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις – εσωστρέφεια και απουσία επικοινωνίας

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση – Επισήμανση της ανάγκης να ενεργοποιηθούν οι αρμόδιοι φορείς και το κάθε άτομο ξεχωριστά για τη διάσωση της γλώσσας.

©Πένη Αποστολοπούλου