Πανελλαδικές εξετάσεις: Έκθεση 2016, εκτιμήσεις και σχολιασμός των θεμάτων και βαθμολόγηση των μαθητών

     Κατά πόσο αιφνιδίασε φέτος το θέμα που έπεσε στις Πανελλαδικές στην  Έκθεση; Το θέμα της φιλίας, που ανήκει «κανονικά» στην ύλη της Α΄ Λυκείου, σε συνδυασμό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν ένα θέμα βατό, αλλά και ένα θέμα που αφορά τα νέα παιδιά, τα οποία σίγουρα θα είχαν στο μυαλό τους πράγματα να πουν...

     Λες και δεν τον υποψιαζόμασταν - δεν ξέρω για ποιο λόγο, έτσι ενστικτωδώς – ότι φέτος θα έπεφτε θέμα της πρώτης τάξης του Λυκείου (πιστεύω όλοι κάναμε προβλέψεις για το θεσμό της οικογένειας λόγω και της παγκόσμιας ημέρας που «γιορταζόταν» την προηγούμενη της εξέτασης στην έκθεση, κάποιοι έλεγαν ότι πιθανό ήταν να πέσει και το θέμα του γέλιου...), αφήστε δε που δίναμε στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (εξαιτίας της επικαιρότητάς τους, αλλά και της ενσωμάτωσης πολλών σχετικών γι’ αυτές κειμένων στην Τράπεζα Θεμάτων της Β΄ Λυκείου) μια θέση ανάμεσα στα προτεινόμενα εδώ και – τουλάχιστον - τρία χρόνια πάντα σε συνδυασμό με τις ανθρώπινες σχέσεις (άλλωστε δεν ξεχνάμε εκείνη τη Β1 του 2013 περί διαδικτύου και αποξένωσης των ανθρώπων...).

     Άρα δε θεωρώ ότι το θέμα αιφνιδίασε ούτε ότι ήταν δύσκολο στην ανάπτυξή του, ειδικά και για το λόγο ότι η εκφώνηση ήταν διατυπωμένη με τρόπο που εκχωρούσε το δικαίωμα στο μαθητή να αναπτύξει τις δικές του απόψεις. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αναμένεται – και πρέπει να αναμένεται – μια μεγάλη γκάμα απαντήσεων στο α΄ ζητούμενο έξω από καλούπια και προκατασκευασμένα σχήματα, μια κατάθεση ψυχής των μαθητών που βλέπουν τη φιλία με τα δικά του μάτια ο καθένας και επιζητούν από τους ανθρώπους συγκεκριμένα στοιχεία προσωπικότητας, ώστε να τους κατατάξουν στους φίλους τους. (Κι επειδή αυτό δεν είναι απίθανο να συμβεί, εύχομαι η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία όσων θα το τολμήσουν να αξιολογηθεί θετικά). Όσο για το β΄ ζητούμενο κι εκεί δίνονταν περιθώρια στο μαθητή να αποφασίσει αν θα πάρει θέση υπέρ ή κατά (μάλιστα αυτό ήταν που μπέρδεψε αρκετούς). Αν και καλό θα ήταν να ακολουθηθεί η μέση οδός και να ληφθεί διπλωματική θέση (να αναφερθούν δηλαδή και τα θετικά των μέσων όσον αφορά τη σύναψη φιλικών σχέσεων, αλλά και τα αρνητικά σε δύο ίσως αυτόνομες παραγράφους) κανένας βαθμολογητής δεν πρέπει – εφόσον πρόκειται για τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία – να αφαιρέσει μονάδες σε κάποιον που είδε το ζήτημα «μονοδιάστατα».

     Από κει και πέρα, το κείμενο που «έπεσε» ανήκει σε ένα συγγραφέα «πολυαγαπημένο», του οποίου τα κείμενα «διαθνίζουν» τα σχολικά εγχειρίδια και τις σημειώσεις των φιλολόγων που δίνονται στα φροντιστήρια (το συγκεκριμένο απόσπασμα μάλιστα οι περισσότεροι από εμάς το «δουλεύουμε» στις τάξεις), ένα συγγραφέα που έχει το μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης στα θέματα των πανελλαδικών (τρεις φορές με τη φετινή μόνο στα θέματα των ενιαίων λυκείων). Δοκίμιο το κείμενο, ένα είδος οικείο στους μαθητές, απλό στην κατανόησή του, χωρίς «σκοτεινά» σημεία, ευσύνοπτο, με νοηματική αυτοτέλεια στις παραγράφους και στο σύνολό του, η περίληψη του οποίου «έβγαινε» εύκολα. Πέρα από την επιλογή των σημαντικών πληροφοριών «κλειδί» στη βαθμολόγηση θα αποτελέσουν οι φράσεις: «ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται τα χαρακτηριστικά» (θεματική περίοδος), «αρχικά επισημαίνει τη διαχρονικότητα και τη σημασία» (1^η παράγραφος), «(προσδι)ορίζει» (2^η παράγραφος), «παραθέτει την άποψη του Αριστοτέλη, για να διακρίνει τρία είδη» (3^η και πρώτο μισό 4^ης παραγράφου ), «ωστόσο διευκρινίζει» (δεύτερο μισό 4^ης), «τέλος, συμπεραίνει» (5^η).

     Η Β1, ακολουθώντας τα περσινά λαϊκιστικά πρότυπα, ήταν και φέτος μια ευγενική χορηγεία του Υπουργείου Παιδείας. Προσωπικά μέμφομαι τους θεματοθέτες αυτών των δύο ετών που ευτέλισαν τη Β1, γιατί αντικατέστησαν την ερώτηση της ανάπτυξης κάποιου χωρίου όχι απλά με άσκηση κατανόησης κειμένου, αλλά με άσκηση κατανόησης τύπου Σ/Λ χωρίς τεκμηρίωση, η οποία ούτε απαιτεί ιδιαίτερες μαθησιακές ικανότητες ούτε υποχρεώνει την ανάπτυξη και αποκάλυψη των υπαρχόντων δεξιοτήτων κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας και της εξέτασης των παιδιών.  

     Οι λοιπές ασκήσεις ήταν οι ασκήσεις που μας έχουν συνηθίσει τόσα χρόνια να περιμένουμε, αυτές που βλέπουμε πιο συχνά. Η άσκηση για τους τρόπους ανάπτυξης, προσεγμένη στη διατύπωσή της, αφού ζητούσε συγκεκριμένο αριθμό τρόπων - δύο και όχι σαρανταδύο-, επαναλαμβάνεται με εκπληκτική συχνότητα από το 2000. Η ερώτηση για τις διαρθρωτικές λέξεις ήταν κι αυτή απλή (αν και το «άλλωστε» δε δηλώνει μόνο και πάντα αντίθεση που έγραψαν πολλοί, αλλά και προσθήκη, όπως στο φετινό κείμενο). Η ερώτηση για τα σημεία στίξης ήταν κι αυτή αναμενόμενη, αλλά η επιλογή της χρήσης εισαγωγικών στο «αγαπά» ήταν λίγο «ύπουλη», αφού δε δηλωνόταν ακριβώς και μόνο ειρωνεία σ’  αυτό το σημείο. Η άσκηση για τα ρηματικά πρόσωπα έχει φυσικά «μπει» και στο παρελθόν, αν και η λειτουργία του β΄ προσώπου ζητήθηκε για πρώτη φορά φέτος. Τέλος οι λεξιλογικές ασκήσεις (οι αγαπημένες ασκήσεις για τα συνώνυμα-αντώνυμα) είχαν το βαθμό δυσκολίας που έχουν πάντοτε, με τη μία στις πέντε λέξεις  να προβληματίζει («ακατάλυτη», «αξία») κι άλλες να είναι πιο απλές - αν και αυτό είναι υποκειμενικό.

     Κλείνοντας, απευθύνομαι προς όλους όσοι αγχώνεστε για την αξιολόγησή σας: το πώς θα σας βαθμολογήσουν, το πόσο ή αν θα «κόψουν» (ή θα προσμετρήσουν θετικά, αυτό γιατί δεν το σκέφτεστε;) για μια απάντησή σας στις ασκήσεις του β΄ θέματος ή για την υπέρβαση του ορίου λέξεων στη φετινή παραγωγή λόγου ή για την παράλειψη της αναφοράς στα αρνητικά των social media (ή..., ή..., ή...) είναι αποτέλεσμα και συγκερασμός τεσσάρων παραγόντων. Συγκεκριμένα εξαρτάται: α) από τις οδηγίες που θα αποστείλει η επιτροπή στα βαθμολογικά κέντρα, β) από τις αποφάσεις που θα ληφθούν κατόπιν διαλόγου και συμφωνίας μέσα στα βαθμολογικά κέντρα, γ) από την υποκειμενική κρίση των βαθμολογητών, η οποία σίγουρα θα έχει επηρεαστεί και από τις απαντήσεις των φροντιστηρίων που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο και δ) από τα γραπτά και τις απαντήσεις των άλλων εξεταζόμενων! Μην ξεχνάτε ότι στο μάθημα της έκθεσης τα πράγματα είναι ρευστά και ότι ακόμα και για τις ασκήσεις θεωρίας η «σωστή»απάντηση δεν είναι μόνο μία. Εννοώ ότι διάφορες προσεγγίσεις δεν επιδέχεται μόνο το θέμα της έκθεσης, αλλά και οι γλωσσικές για τα συνώνυμα-αντώνυμα, όπως και οι ασκήσεις για τη χρήση εισαγωγικών (αλήθεια, το «αγαπά» τελικά τι δηλώνει; Ειρωνεία; Μεταφορά; Έμφαση;) ή τη συνοχή (το «άλλωστε» δείχνει αντίθεση ή μήπως προσθήκη;) ή τους τρόπους ανάπτυξης (με διαίρεση και αιτιολόγηση ή διαίρεση και παραδείγματα ή αιτιολόγηση και παραδείγματα;) κλπ. Όπως ξέρουμε, η αλήθεια – ευτυχώς – έχει πολλαπλό χαρακτήρα. Μην αγωνιάτε λοιπόν, κοιτάτε μπροστά κι ό,τι είναι να γίνει θα γίνει! Καλή συνέχεια και καλά αποτελέσματα με αισιοδοξία και θετική σκέψη!

©Πένη Αποστολοπούλου