Διαγώνισμα Α΄ Λυκείου: Γλωσσομάθεια

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η παγκοσμιοποιημένη κουλτούρα στην οποία ζούμε είναι ένα διπρόσωπο πλάσμα, μισό άγγελος, μισό διάβολος. Προωθεί δύο είδη συμπεριφοράς στους «πολίτες του κόσμου»: να είναι περισσότερο ανοιχτοί και περίεργοι απέναντι στους άλλους ή να τρέφουν την αυτάρεσκη ψευδαίσθηση ότι ο κόσμος έρχεται προς το μέρος τους. Οι άνθρωποι της πρώτης ομάδας έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη της γλωσσομάθειας γιατί καταλαβαίνουν ότι η επαφή σε βάθος με τις άλλες κουλτούρες, βασισμένη στην αμοιβαία γνώση των γλωσσών, μπορεί να προωθήσει καλύτερες οικονομικές σχέσεις, πλουσιότερες πολιτιστικές ανταλλαγές και διασφάλιση της ειρήνης. Οι δεύτεροι, που συχνά τους συναντάμε στον αγγλόφωνο κόσμο, είναι υπερήφανοι με τη μονογλωσσία τους και έχουν κλειστεί σ’ ένα φαντασιακό κόσμο όπου τους φαίνεται πως όλοι μιλούν τη δική τους γλώσσα.

[...]

Παρ’ όλες τις αποδείξεις που υπάρχουν για την κρίσιμη σημασία της γλωσσομάθειας στη σημερινή παγκόσμια (υποτίθεται) κουλτούρα, εκείνοι που ζητούν την υποχρεωτική διδασκαλία ξένων γλωσσών στα βρετανικά σχολεία αποκαλούνται σνομπ και αντιδραστικοί. Ε, λοιπόν, ας αφήσουμε τους σνομπ όλου του κόσμου να εισβάλουν στη Βρετανία και να επιβάλουν με το ζόρι στους εφήβους μια δραστική δίαιτα ισπανικών, ρωσικών, αραβικών, ιαπωνικών, κινεζικών, γερμανικών, ιταλικών, γαλλικών κ.ο.κ., μέχρις ότου τα παιδιά καταλάβουν ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να εκφράζεις συναισθήματα, διαφορετικά φρούτα να γευτείς, άλλες ιδέες να σκεφτείς – ώσπου οι Βρετανοί έφηβοι να πουν ευχαριστώ, είμαστε ευγνώμονες που μας ελευθερώσατε από τη μιζέρια της μιας και μόνης γλώσσας. Τότε οι σνομπ επιτέλους θα ηρεμήσουν.

Προφανώς, οι αληθινοί σνομπ της ιστορίας είναι ακριβώς αυτοί που χαρακτηρίζουν την εκμάθηση ξένων γλωσσών ελιτίστικο χόμπι. [...] Σύντομα θα τους ακούσουμε να λένε ότι το να υποχρεώνουμε τους εφήβους να μελετάνε Φυσική είναι κι αυτό ελιτίστικο. Είναι πασίγνωστο ότι δίνοντας στους εφήβους τα εργαλεία για να αμφισβητούν τον κόσμο που ζούμε και το πώς ζούμε, τους δίνουμε ένα πολιτικό όπλο που στοχεύει στο κατεστημένο. Το λένε δημοκρατία. Και είναι το αντίθετο της ύπουλης ιδεολογίας που θέλει να μας κάνει όλους υπάκουους και φανατικούς καταναλωτές, ανίκανους να σκεφτόμαστε καθαρά, πρόθυμους αιχμαλώτους σ’ ένα φρούριο με χοντρούς τοίχους πάνω στους οποίους οι ξένοι ρίχνουν τρομακτικές σκιές.

Το επιχείρημα ότι η αγγλική γλώσσα κυριαρχεί πλέον στην «παγκόσμια» κουλτούρα είναι εξαιρετικά παραπλανητικό. Πρώτα πρώτα, εμπεριέχει την τυφλή πεποίθηση πως οτιδήποτε σημαντικό στον κόσμο –στην πολιτική, την τέχνη, τις επιχειρήσεις, την επιστήμη– γίνεται στα αγγλικά. Δεύτερον, για ποια αγγλικά μιλάμε; Δεν αναφερόμαστε στον Σαίξπηρ, αλλά μάλλον στη φτωχή γλώσσα των οδηγιών που βρίσκουμε στη συσκευασία του καινούριου λογισμικού. Τίποτα άξιο υπερηφάνειας, τίποτα που να δίνει ώθηση σε μια νέα παγκόσμια κουλτούρα.

Τελικά, όποιος υποστηρίζει ότι η μελέτη ξένων γλωσσών είναι περιττή είναι σαν να πυροβολεί το ίδιο το πόδι του. Όπως γνωρίζουν όλοι όσοι έχουν σώας τας φρένας, όταν μαθαίνεις τις γλώσσες των άλλων βελτιώνεις τη γνώση και τη χρήση της δικής σου γλώσσας. Οι άλλοι κρατούν έναν καθρέφτη στον οποίο μπορείς να δεις τον εαυτό σου και να καταλάβεις ποιος είσαι.

(Agnes Poirier, The Guardian)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄

Α1. α) Να βρείτε ένα απόσπασμα στο κείμενο που να συμφωνεί με τη ρήση του Γκαίτε: «Όποιος δεν ξέρει ξένες γλώσσες, δεν ξέρει τίποτε από τη δική του».

(4 μονάδες)

β) Να σχολιάσετε το απόσπασμα που βρήκατε σε 6-8 σειρές.

(12 μονάδες)

Α2. α) Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της 4^ης παραγράφου («Το επιχείρημα ότι... παγκόσμια κουλτούρα»).

(3 μονάδες)

β) Να προσδιορίσετε τους τρόπους ανάπτυξης της ίδιας παραγράφου.

(6 μονάδες)

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄

Β1. α) Να αντικαταστήσετε τις λέξεις ξενικής προέλευσης που ακολουθούν με τις αντίστοιχες ελληνικές, χωρίς να αλλάξετε το γραμματικό τους τύπο: κουλτούρα, σνομπ, χόμπι.

(6 μονάδες)

β) Να βρείτε στο κείμενο λέξεις που να έχουν τις παρακάτω σημασίες: ναρκισσευόμενη, αποτελεσματική, αθλιότητα,  πειθήνιους, παραπειστικό, αναγκαστική.

(9 μονάδες)

γ) συνειδητοποιήσει, πασίγνωστο: να σχηματίσετε πέντε ομόρριζα για κάθε λέξη, χρησιμοποιώντας το τελευταίο συνθετικό.

(5 μονάδες)

Β2. «Ε, λοιπόν, ας αφήσουμε ... επιτέλους θα ηρεμήσουν»: να χαρακτηρίσετε το ύφος της αρθρογράφου στο συγκεκριμένο απόσπασμα και να αναφέρετε τους παράγοντες που πιστεύετε ότι το διαμόρφωσαν. Τεκμηριώστε τις απαντήσεις σας.

(5 μονάδες)

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ΄

Γ1. Να αναπτύξετε σε μορφή άρθρου τις δικές σας απόψεις σχετικά με τη σπουδαιότητα και χρησιμότητα της γλωσσομάθειας για τους Έλληνες, καθώς και τον κίνδυνο που ελλοχεύει σε λαούς που μένουν προσκολλημένοι στη γνώση και χρήση μιας και μόνης γλώσσας. (350 - 400 λέξεις)

(50 μονάδες)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄

Α1. α) «Όπως γνωρίζουν όλοι όσοι έχουν σώας τας φρένας, όταν μαθαίνεις τις γλώσσες των άλλων βελτιώνεις τη γνώση και τη χρήση της δικής σου γλώσσας. Οι άλλοι κρατούν έναν καθρέφτη στον οποίο μπορείς να δεις τον εαυτό σου και να καταλάβεις ποιος είσαι».

β) Είναι λογική και ευρέως αποδεκτή η άποψη ότι μέσα από τη γνώση ξένων γλωσσών ο καθένας μαθαίνει και χρησιμοποιεί καλύτερα τη μητρική του γλώσσα και προσεγγίζει σε βάθος τον εαυτό του. Ειδικότερα, χάρη στην πολυγλωσσία το άτομο συγκρίνει τη δική του γλώσσα με τις άλλες, αναγνωρίζει τις επιδράσεις που αυτή δέχτηκε και άσκησε κατά την εξέλιξή της και τελικά συνειδητοποιεί την ιδιαίτερη αξία και μοναδικότητά της. Έτσι, όταν έρχεται σε επαφή με τις ξένες γλώσσες, άρα και με την ξένη κουλτούρα, διαπιστώνει την πολιτιστική συγγένεια και τη διαφορετικότητά του με τα άλλα έθνη και αποκτά επίγνωση της ιδιομορφίας και ταυτότητας του έθνους του.

Α2. α) Τα δομικά μέρη της 4^ης παραγράφου του κειμένου είναι τα εξής:

Θεματική περίοδος: Το επιχείρημα ότι... εξαιρετικά παραπλανητικό.», που δηλώνει την κεντρική ιδέα της παραγράφου.

Σχόλια ή λεπτομέρειες: «Πρώτα πρώτα... καινούριου λογισμικού», που αναπτύσσουν την κεντρική ιδέα.

Περίοδος κατακλείδα: «Τίποτα άξιο... παγκόσμια κουλτούρα.», που δηλώνει συμπέρασμα.

β) Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, διαίρεση και παραδείγματα, άρα με συνδυασμό μεθόδων:

-          Ανάπτυξη με αιτιολόγηση: αιτιολογείται η άποψη ότι είναι παραπλανητικό το επιχείρημα ότι η αγγλική γλώσσα κυριαρχεί στην «παγκόσμια» κουλτούρα.

-          Ανάπτυξη με διαίρεση: με τη βοήθεια των συνδετικών λέξεων «πρώτα πρώτα» και «δεύτερον», η γενική έννοια «παραπλανητικό επιχείρημα» διαιρείται σε μικρότερα μέρη, για να γίνει πιο κατανοητή.

-          Ανάπτυξη με παραδείγματα: τα παραδείγματα «στην πολιτική, την τέχνη, τις επιχειρήσεις, την επιστήμη» αποσαφηνίζουν τι εννοεί η συγγραφέας με τη φράση «οτιδήποτε σημαντικό στον κόσμο».

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄

Β1. α) κουλτούρα: πολιτισμός

            σνομπ: υπερόπτης, ματαιόδοξος, περιφρονητής

            χόμπι: απασχόληση

       β) ναρκισσευόμενη: αυτάρεσκη

            αποτελεσματική: δραστική

            αθλιότητα: μιζέρια

            πειθήνιους: υπάκουους

            παραπλανητικό: παραπειστικό

            υποχρεωτική:αναγκαστική

       γ)  συνειδητοποιήσει (< συν+είδηση+ποιώ): ποίημα, ποιητής, ποιητικός, ποίηση, εκποίηση, μεταποίηση, παγκοσμιοποίηση, φανοποιός, αρτοποιός, προσποιητός, χειροποίητος, ποιότητα, ποιοτικός κ.ά.

            πασίγνωστο (παν+γνωρίζω): γνώση, γνώμη, πρόγνωση, απόγνωση, αγνώμων, άγνοια, παραγνωρίζω, αναγνωρίζω, παντογνώστης, γευσιγνώστης κ.ά.

Β2. Αν και το κείμενο είναι άρθρο, το ύφος στο συγκεκριμένο χωρίο είναι άμεσο και οικείο, αφού χρησιμοποιείται το α΄ πληθυντικό πρόσωπο («αφήσουμε», «είμαστε»), το β΄ ενικό («εκφράζεις», «γευτείς», «σκεφτείς»), το β΄ πληθυντικό («ελευθερώσατε»), η υποτακτική έγκλιση («ας αφήσουμε»), ο ευθύς λόγος («ευχαριστώ, είμαστε ευγνώμονες που μας ελευθερώσατε»), η μεταφορά «διαφορετικά φρούτα να γευτείς», οι φράσεις «Ε, λοιπόν», «με το ζόρι»,  «δραστική δίαιτα» κ.λπ. Η συγγραφέας, μειώνοντας το χάσμα που τη χωρίζει από τον αναγνώστη, επιδιώκει όχι μόνο να τον πληροφορήσει, αλλά και να τον προβληματίσει, υποδεικνύοντας παράλληλα την αγανάκτηση και την αντίθεσή της απέναντι στο γεγονός ότι κάποιοι χαρακτηρίζουν αρνητικά όσους αναγνωρίζουν την αξία της γλωσσομάθειας. Ως αρθρογράφος υιοθετεί το συγκεκριμένο ύφος στο απόσπασμα, προκειμένου να γίνει πιο πειστική και να διαμορφώσει την κοινή γνώμη γύρω από το θέμα της ένταξης των ξένων γλωσσών στην υποχρεωτική εκπαίδευση, την οποία υπερασπίζεται.

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ΄

Γ1. Το ύφος του κειμένου πρέπει να είναι σοβαρό και επίσημο, ενώ ο χαρακτήρας του πληροφοριακός, για να ανταποκρίνεται στην επικοινωνιακή περίσταση ενός άρθρου. Τα πρόσωπα που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να είναι το γ΄ ενικό και το γ΄ πληθυντικό.

Ο τίτλος είναι απαραίτητος.

Τίτλος: «Γλωσσομάθεια, ο μεγάλος μας στόχος»

Πρόλογος: Η γλωσσομάθεια, το να γνωρίζει δηλαδή κανείς μία ή περισσότερες ξένες γλώσσες πλάι στη  μητρική του γλώσσα, έχει μεγάλη σπουδαιότητα για όλους τους λαούς, τη στιγμή μάλιστα που αυτοί οδεύουν προς μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Ειδικά για τους Έλληνες τα οφέλη που απορρέουν από τη γλωσσομάθεια έχουν ακόμα πιο βαρύνουσα σημασία. Γι’ αυτό το λόγο είναι ανάγκη να επισημανθούν τόσο τα συγκεκριμένα οφέλη όσο και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σε λαούς που προσκολλώνται στη γνώση και χρήση μόνο της δικής τους γλώσσας.

Κύριο μέρος:

Α΄ ζητούμενο: Η σπουδαιότητα και η χρησιμότητα της γλωσσομάθειας για τους Έλληνες

-          Η γλωσσομάθεια ασκεί το μυαλό, την κρίση και τη μνήμη, διευρύνει τους πνευματικούς μας ορίζοντες.

-          Διευκολύνει τη συνεννόηση με τους αλλόγλωσσους, τόσο στα ταξίδια μας στο εξωτερικό όσο και στις επισκέψεις εκείνων στη χώρα μας, ιδίως αν το επάγγελμά μας σχετίζεται με τον τουρισμό. Η οικονομία της χώρας μας εξάλλου στηρίζεται κατά πολύ στον τουρισμό.

-          Συνδράμει στην επαγγελματική αποκατάσταση των νέων, αφού πολλές είναι οι εταιρείες και οι υπηρεσίες που θεωρούν τη γνώση ξένων γλωσσών πρόσθετο ή απαραίτητο προσόν για την πρόσληψή τους σ’ αυτές.

-          Συμβάλλει στην άρτια κατάρτιση των επιστημόνων, γιατί τους δίνει τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με την ξένη βιβλιογραφία, να επιμορφωθούν σε πανεπιστήμια της αλλοδαπής και να παρακολουθήσουν διεθνή συμπόσια. Επομένως αποτελεί και το μέσο για τη γόνιμη επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων.

-          Μας δίνει την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με ξενόγλωσσες λογοτεχνίες και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

-          Μας φέρνει σε επαφή με τη σκέψη, την ιδιοφυία, την ψυχολογία και τη νοοτροπία άλλων λαών. Οι ξένες γλώσσες μας ανοίγουν το δρόμο να δεχτούμε επιδράσεις από ξένες κουλτούρες, τις οποίες μπορούμε να εκμεταλλευτούμε δημιουργικά.

-          Μας βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα τη δική μας γλώσσα και την ιδιοτυπία του έθνους μας (τεκμήριο η ρήση του Γκαίτε: «Όποιος δεν ξέρει ξένες γλώσσες, δεν ξέρει τίποτε από τη δική του»).

Β΄ ζητούμενο: Οι κίνδυνοι για τους λαούς από την προσκόλλησή τους στις εθνικές γλώσσες

-          Δυσχεραίνονται οι εμπορικές συναλλαγές, άρα και η ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας.

-          Περιορίζεται η δυνατότητα διεύρυνσης της κριτικής ικανότητας και της διανοητικής λειτουργίας του συνόλου των ατόμων που δε γνωρίζουν και χρησιμοποιούν παρά μία γλώσσα, με συνέπεια αυτοί να γίνονται επιρρεπείς στη μαζοποίηση, τη χειραγώγηση και την ετεροκατεύθυνση. Έτσι, υποσκάπτεται η δημοκρατία, εφόσον τίθενται φραγμοί στην ελεύθερη σκέψη.

-          Οι λαοί φορούν παρωπίδες και δεν αντιλαμβάνονται τις εξελίξεις που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, ώστε να κατανοήσουν τα σύγχρονα δεδομένα, να βρουν πρόσφορες λύσεις στα προβλήματά τους και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους.

-          Δε δίνεται η ευκαιρία στους λαούς να διαμορφώσουν πλήρη συνείδηση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας τους και να αποκτήσουν εθνική αυτογνωσία, αναγνωρίζοντας τις ομοιότητες και τις διαφορές που έχουν με τις άλλες κουλτούρες.  

-          Αποτελματώνεται ή οπισθοδρομεί ο εθνικός πολιτισμός, γιατί δε γονιμοποιείται από νέα πολιτιστικά στοιχεία, φορέας των οποίων είναι οι ξένες γλώσσες. Διακατεχόμενα από αυταρέσκεια και εσωστρέφεια, τα έθνη αδρανούν πολιτιστικά και παύουν να δημιουργούν, με απότοκο να παρεμποδίζεται γι’αυτό το λόγο και η προαγωγή του παγκόσμιου πολιτισμού.

-          Οι λαοί εμφορούνται από υπεροψία και ματαιοδοξία και περιφρονούν τους άλλους πολιτισμούς αρνούμενοι να εκτιμήσουν την αξία τους.

-          Η προσήλωση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έθνους και στα στοιχεία της εθνικής παράδοσης, ένα από τα οποία είναι και η γλώσσα, οξύνει το φανατισμό, το δογματισμό και τη μισαλλοδοξία και ανοίγει το δρόμο για την υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων, ξενοφοβικών και εθνικιστικών τάσεων.

-          Υποσκάπτεται η αμοιβαία επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των λαών, διαταράσσονται οι διεθνείς σχέσεις, τίθεται σε κίνδυνο η επικράτηση της ειρήνης, διαιωνίζονται τα παγκόσμια προβλήματα.

Επίλογος: Τα οφέλη, λοιπόν, από τη γνώση των ξένων γλωσσών είναι πολλά, ιδιαίτερα για τους Έλληνες, που ζουν σε μια χώρα γεωγραφικά περιορισμένη. Βέβαια, απαιτείται μεγάλη προσοχή ως ποιο σημείο μπορούν να πραγματώσουν τη γλωσσομάθεια χωρίς να ζημιωθούν ως λαός, χωρίς να βλάψουν δηλαδή τη δική τους γλώσσα και κατά συνέπεια το δικό τους πολιτισμό. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να μείνουν φανατικά προσκολλημένοι στη σπουδή μόνο της εθνικής τους γλώσσας.

 

©Πένη Αποστολοπούλου