Φιλολογικά

Φιλολογικά

Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2014

Ν.Ε.Γ. Β΄ Γυμνασίου - Ενότητα 2η - Τα είδη των συνθέτων


  • Σύνθεση ονομάζεται η διαδικασία σχηματισμού μιας νέας λέξης από δύο ή περισσότερες άλλες λέξεις.
  • Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να συνθέσουν τη νέα λέξη λέγονται συνθετικά.
  • Το πρώτο μέρος της νέας λέξης λέγεται πρώτο (α΄) συνθετικό και το δεύτερο μέρος δεύτερο (β΄) συνθετικό.
  • Η νέα λέξη που σχηματίζεται με τη διαδικασία της σύνθεσης ονομάζεται σύνθετη λέξη ή σύνθετο, π.χ:


                              κρασί              +          ποτήρι            =        κρασοπότηρο
                        α΄ συνθετικό         β΄ συνθετικό         σύνθετη λέξη ή σύνθετο



Η σημασία των συνθέτων

  • Τα σύνθετα, ανάλογα με τη σχέση του πρώτου με το δεύτερο συνθετικό, χωρίζονται σε:
α. Παρατακτικά: τα δύο συνθετικά είναι ισοδύναμα (δηλαδή ουσιαστικό + ουσιαστικό, επίθετο + επίθετο, ρήμα + ρήμα, επίρρημα + επίρρημα) και παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο:

                            αλάτι                 +          πιπέρι               =         αλατοπίπερο
                        κίτρινος              +         μαύρος               =       κιτρινόμαυρος
                        πηγαίνω             +        έρχομαι               =      πηγαινοέρχομαι
                          βόρεια               +         δυτικά                  =        βορειοδυτικά                  
                     α΄ συνθετικό         β΄ συνθετικό         σύνθετη λέξη ή σύνθετο


β. Προσδιοριστικά: το πρώτο συνθετικό προσδιορίζει το δεύτερο:

                             πόνος              +        κεφάλι            =        πονοκέφαλος
                              άγριο              +         κεράσι            =        αγριοκέρασο
                              σιγά                +           καίω               =           σιγοκαίω
                              κατά               +         κίτρινος          =        κατακίτρινος
                      α΄ συνθετικό         β΄ συνθετικό         σύνθετη λέξη ή σύνθετο


γ. Κτητικά: τα κτητικά σύνθετα μπορούν να αποδοθούν με τη φράση «εκείνος που έχει». Το β΄ συνθετικό είναι πάντοτε ουσιαστικό:

                             μεγάλο           +          σώμα              =        μεγαλόσωμος
                            κόκκινο           +            γένι               =      κοκκινογένης
                             μικρή              +          ψυχή               =        μικρόψυχος
                     α΄ συνθετικό         β΄ συνθετικό         σύνθετη λέξη ή σύνθετο


δ. Αντικειμενικά: το ένα συνθετικό είναι ουσιαστικό και το άλλο ρήμα. Το ουσιαστικό λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος (κάποτε και ως υποκείμενο):

                              ξύλο                +         κόβω               =         ξυλοκόπος
                             δέντρο             +       φυτεύω             =     δεντροφύτευση
                             ήλιος                +     βασίλευω           =      ηλιοβασίλεμα
                     α΄ συνθετικό         β΄ συνθετικό         σύνθετη λέξη ή σύνθετο



Η μορφή των συνθέτων: το συνδετικό φωνήεν

  • Συνδετικό φωνήεν ονομάζεται το -ο- που εμφανίζεται ανάμεσα στο θέμα του α΄συνθετικού (όταν αυτό είναι κλιτό) και στο β΄συνθετικό (όταν αυτό αρχίζει από σύμφωνο),π.χ. στομάχι + πόνος → στοχόπονος, πείραμα + ζώο → πειραματόζωο.
  • Όταν το β΄συνθετικό αρχίζει από φωνήεν (κυρίως α ή ο), συνήθως το συνδετικό -ο- δεν εμφανίζεται, π.χ. γλυκός + ανάλατος → γλυκανάλατος.
  • Αλλά έχουμε και: νότιος + ανατολικός → νοτιοανατολικός, υπό + ενότητα → υποενότητα.


Άσκηση: Για κάθε ένα από τα σύνθετα της πρώτης στήλης, γράφω στη δεύτερη και τρίτη στήλη το α΄ και β΄ συνθετικό του αντίστοιχα, ενώ στην τελευταία στήλη τη σημασία του (παρατακτικό, προσδιοριστικό κλπ.).

ΣΤΗΛΗ Α΄               ΣΤΗΛΗ Β΄                        ΣΤΗΛΗ Γ΄                            ΣΤΗΛΗ Δ΄
χαρτοπόλεμος          ..............................          ..............................             ................................
ψωμοτύρι                   ..............................          ..............................             ................................
ποτηρόπανο              ..............................          ..............................             ................................
μεγαλοδύναμος        ..............................          ..............................             ................................
ανεμόμυλος               ..............................          ..............................             ................................
σγουρομάλλης          ..............................          ..............................             ................................
ανεβοκατεβαίνω       ..............................          ..............................             ................................
ασπρόρουχα              ..............................          ..............................             ................................
μερόνυχτα                  ..............................          ..............................             ................................
χασαπομάχαιρο        ..............................          ..............................             ................................
βιβλιοπώλης              ..............................          ..............................             ................................
κοντόχοντρος            ..............................          ..............................             ................................
κρεατοφάγος             ..............................          ..............................             ................................
θαλασσόλυκος          ..............................          ..............................             ................................
στενόμυαλος             ..............................          ..............................             ................................
χαρτοκόπτης            ..............................          ..............................             ................................
μεγαλούπολη            ..............................          ..............................             ................................
σιγοτραγουδώ          ..............................          ..............................             ................................
γλυκόπικρος             ..............................          ..............................             ................................
λαδομπογιά               ..............................          ..............................             ................................
καγκελόπορτα          ..............................          ..............................             ................................
πρωτομαγιά              ..............................          ..............................             ................................


©Πένη Αποστολοπούλου

2 σχόλια: